=> Kiếp tằm & hồn dâu biển

Duy Xuyên nơi có con sông Thu Bồn với những bãi bồi nổi lên giữa lòng sông.

Gần bốn mươi năm những nương dâu đã bắt đầu hồi sinh, trải dài ngút mắt, cùng sống lại với dâu là nghề nuôi tằm, lấy kén, ươm tơ, dệt lụa được khôi phục.

Một buổi sáng đẹp trời tôi đến nhà Liên thăm cô bạn thân học cùng lớp ngày xưa sau hơn 20 năm lưu lạc trời Nam bươn chải mưu sinh giờ đã trở về quê trồng dâu, dệt lụa. Nhìn Liên vào tuổi 40 đeo giỏ hái dâu trông vào tầm mẹ bạn ngày xưa và liên tưởng đến mình, trong khi con gái của Liên tuổi 16 mang hình ảnh của cô bạn xinh nhất lớp tôi thời trung học với tất cả vẻ đẹp dậy thì, như một sự khẳng định cái đẹp trường tồn. Nhưng cái đẹp cũng phù du, mong manh, ngắn ngủi và không ngừng biến đổi, bị thay thế bởi thời gian. Nhà bạn ngày xưa ở một ngôi làng, bên bờ nam sông Thu Bồn gần cầu Câu Lâu, sau bao mùa mưa lũ một phần của làng bị con nước dữ cuốn trôi. Nương dâu hôm nay mấy mươi năm trước chỉ là rẻo đất được bồi lấp giữa dòng.

Con tằm

Nắng làm hồng đôi má thiếu nữ đang tuổi tròn trăng. Liên khen hai cô con gái nhỏ đã biết dệt lụa. Ánh nắng trên nương dâu có gì khác lạ mà người xưa lại dùng từ “nhật xuất phù tang”. Từ chốn cao xanh mặt trời chiếu sáng ngàn cây lá, gió đi qua, ngàn dâu linh linh sắc nắng vàng.

Buổi chiều, tôi bâng khuâng trước hiên nhà Liên nhìn nong kén. Bên nhà hàng xóm cũng trải rộng những nong tằm ăn rỗi. Tằm ăn lá dâu nghe rào rào. Một nong tằm đang chín với những con tằm ửng vàng chưa kịp nhả tơ làm kén. Mấy khung cửi gắn mô tơ điện là điểm khác biệt để thấy nghề dệt lụa bây giờ đã khác xưa. Liên cười bảo ươm tơ cũng khác hẳn ngày trước, đơn giản hơn và chỉ có kiếp tằm và người trồng dâu nuôi tằm thì từ bao đời nay vẫn thế.

Chợ lụa – nguồn exoticvoyages.com

Liên dẫn tôi đi xem buồng tằm. Gian buồng thoáng và sạch.Trứng tằm nhỏ hơn hạt cải, nở ra lũ tằm con li ti. Phải giăng mùng cho tằm con để tránh ruồi muỗi. Tằm non giống như con nít, yếu và dễ thương, ăn những lá dâu non, xắt mỏng hơn sợi thuốc rê, rắc lên nong tằm. Ăn xong rồi ngủ, sau ba tiếng đồng hồ thức dậy ăn tiếp. Rồi ngủ như trẻ sơ sinh, từ từ lột xác, xác mỏng rời nhẹ khỏi thân tằm. Tằm ăn lá dâu lớn lên theo tuổi tằm. Màu sắc chuyển từ trắng xanh sang hồng vàng rồi ửng hồng. Chính tơ trong bụng tằm làm nên sắc màu này. Tằm chín, đó là lúc bao nhiêu dâu ăn vào bụng đã chuyển thành tơ. Một lứa tằm trong vòng 25-30 ngày có thể cho được kén. Khi tằm nhả hết tơ làm kén bao bọc lấy mình tằm sẽ hóa nhộng.

Lý Thường Ẩn có viết 2 câu thơ:

“Con tằm đến thác tơ còn vướng

Ngọn nến thành tro lệ mới nhòa”.

Thiếu nữ hái dâu – nguồn donggianghoanghoathamdn.wordpress.com

Với Lý Thường Ẩn thì người nghệ sĩ chịu bao khổ đau, oan trái, hoạn lộ ở đời để học hỏi để lột xác, hóa thân thành kẻ sáng tạo tựa như kiếp tằm hoàn thiện một vòng đời đến lúc chết rồi vẫn tiếp tục nhả tơ.

Tôi về làng Mã Châu tìm mua một mảnh lụa và thăm lại bến đò Tơ với những ghe thuyền và nghe kể chuyện đời những gã bán tơ. Bến xưa giờ nên xóm mới. Khách du lịch nước ngoài vẫn đến Mã Châu thăm làng dệt lụa cổ. Tôi tự hỏi tên làng Mã Châu nổi tiếng mấy trăm năm với nghề dệt lụa có liên quan gì với hình hài con tằm, sinh vật thuộc loài sâu bướm nhưng truyền thuyết kể rằng con tằm là tạo hồn của một con ngựa và người con gái mà nó yêu. Cả hai hóa thân thành thần tằm, cùng nhả tơ dùng để dệt lụa, người xưa gọi là Mã đầu nương (cô gái đầu con ngựa). Thần tằm được những người làm nghề trồng dâu nuôi tằm, dệt lụa thờ cúng khắp nơi.

Kéo sợi vào guồng tơ – nguồn .tocphamtruong

Liên bảo tôi không phải “con tằm đến thác vẫn còn nhả tơ” đâu. Thực tế đau thương hơn nhiều. Thế giới của sắc màu lụa là được kết tinh từ những đau khổ để hóa thân của con tằm. Ðể có tơ dệt lụa con tằm phải chết. Chính loài người đã giết con tằm. Họ lấy được những sợi tơ óng ánh khi con tằm lúc này đã hóa thân thành nhộng và bị đem luộc chín, xác nhộng dùng làm thức ăn, làm thuốc bắc. Nếu không bị nấu chín nhộng sẽ hóa bướm (ngài) và cắn đứt tổ kén bò ra, đi tìm bạn tình để giao phối và đẻ trứng dù cả hai rồi cũng chết. Khi trứng tằm nở ra tằm con thì một vòng đời mới của tằm lại bắt đầu: tằm nhả tơ làm kén, kén hóa thành nhộng, nhộng hóa thành ngài (bướm), ngài (bướm) đẻ trứng, trứng nở ra tằm. Ðó là những con tằm được loài người nuôi lại để bảo tồn nòi giống. Nó không chết, nó hóa kiếp mãi mãi, kiếp này đến kiếp khác. Tằm bị giết chỉ vì nhộng sau khi biến thành con ngài (bướm), không còn nhả tơ nữa mà dùng cái miệng sắc ngọt cắn đứt tổ kén chui ra, cắt vụn hết mọi đường tơ phá nát chiếc kén mà tằm đã thầm lặng nhả để quấn quanh thân tằm đến lúc tằm héo rũ, lột xác. Tằm ăn dâu nhả tơ, tằm chết để lại tơ.

Trong nồi nước trên bếp lửa than đang sôi sùng sục, chiếc kén tằm rã dần ra, mẹ của Liên ngồi gỡ từng sợi tơ. Cả ổ kén chỉ có một sợi tơ duy nhất. Bà lấy đũa vê từng ổ kén, khơi ra mạch tơ, kéo tơ đưa ra guồng rồi quay xa. Từng sợi tơ dài vàng óng cuốn mãi vào xa quay, mịn và chắc. Ðoạn cuối cùng là đưa vào khung cửi để dệt nên những dải lụa mượt mà.

Thiếu nữ dệt lụa – Photo Đoàn Đức Chánh

Làng dệt lụa Mã Châu có lịch sử 500 năm (Tên hành chính là Châu Hiệp thuộc thị trấn Nam Phước, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam). Ngày xưa sản phẩm tơ lụa Mã Châu chuyên cung cấp cho vua chúa và giới quý tộc. Những thương lái nước ngoài từng đến mua lụa Mã Châu với những tàu hàng chất đầy. Lụa Mã Châu xuất đi nhiều nước. Nhưng, có hưng ắt có vong, với hàng trăm năm dâu bể, những hình ảnh canh cửi, vòng tơ, nong tằm, dải lụa… đã đi vào thời gian.

Khi du khách tìm hiểu về nghề tơ tằm, lụa Quảng Nam thì mong mỏi của người dân quê ở đây là phục dựng lại nghề dệt lụa. Hình ảnh những nương dâu mướt xanh đang dần được ươm trồng trở lại, tiếng thoi dệt bắt đầu vang lên sau những nong tằm. Hai chữ tơ tằm tưởng chừng như đi vào ký ức, nhưng có những thời điểm thịnh vượng, Mã Châu có đến hơn 2,000 ha đất trồng dâu.

Lụa Mã Châu – nguồn vitradi.com

Trên mảnh vườn ông ngoại của Liên để lại, gia đình Liên cáng đáng đến ba nghề: trồng dâu nuôi tằm để lấy kén, ươm tơ và dệt lụa. Nhà Liên cùng hàng trăm gia đình khác với hơn 2,000 khung dệt làm nên một đại công xưởng, có cơ hội để dệt nên những tấm lụa đẹp, cung cấp cho các tỉnh thành trong cả nước. Nhiều đơn đặt hàng ở nước ngoài cũng đã xuất hiện.

Nhưng dân làng Mã Châu vẫn thở dài: 2 cửa hàng tơ lụa trên thị trấn chỉ đủ sản phẩm cho khách du lịch. Còn những gì là tinh hoa nhất của quê lụa vẫn ở đâu đó giữa quá khứ và tiềm năng.

Lê Thu Thùy

=> Lụa Mã Châu